فاولا چهار دهه زندگی بیمناک در سکونتگاههای غیر رسمی ریو دو ژانیرو

ترجمه کیومرث ایراندوست و گلایول مکرونی

کتاب "فاولا: چهار دهه زندگی بیمناک در سکونتگاه‌های غیررسمی ریودوژانیرو "، نوشته جانیس پرلمن، دستاورد چهل سال پژوهش بر روی ســه نســل از ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی ریودوژانیرو (فاولا) است که به‌عنوان برجسته‌ترین پژوهش در زمینه پژوهش‌های شهری جهانی در سی سال گذشته شناخته‌شده است. پژوهش پرلمن سرشــار از ریــزگان و تجزیه‌وتحلیل ارزشــمند اســت. او از داده هــای پیمایشــی بهــره گرفتــه و بیــش از دو هــزار گفتگــو گردآوری کــرده و روش قوم نگارانــه را بــرای آزمــون تعمیم‌های ســاده دربــاره شگفتی‌ها یــا بیم‌های زندگــی در فــاولا بــه کار گرفتــه اســت و پیشرفت‌ها و نیــز شکست‌ها را واکاوی کــرده اســت.

جانیس پرلمن در سال 1969 پژوهش نخست خود را بر روی مردمان فاولا آغاز کرد و پــس از گذشــت ســی ســال به بررســی دوباره زندگی همان کسان و فرزندان و نوه‌های آنان پرداخت. شــمار اندکــی پژوهش طولی در زمان روی آلونک‌نشین‌های شهری انجام‌شده است و شماری نیز بااینکه همان محله‌ها را بررسی کردند ولی مردم موردبررسی در دو دوره یکی نبوده است؛ بنابراین نتوانسته‌اند فرایند دگرگونی را نشان دهند. ازاین‌رو یکتا بودن این نوشتار نمایان می‌شود. پرلمن 12 فصل ایــن کتــاب را در چهــار بخــش سازمان‌دهی کرده اســت.

 در دو فصــل نخســت، شالوده‌های بحث را بنیاد گذاشته است. در فصــل نخســت تاریخچــه فاولاهــا، کوشش‌های نخســتین بــرای پاک‌سازی آن‌ها، دگرگونی‌های غیررســمی بــودن شــهری و ایــن پرســش کــه کــدام شــهروندان "حــق بــه شــهر " دارنــد را بــه هــم پیونــد می‌دهد. در فصــل دوم شــهری شــدن جمعیــت جهــان را بررسی می‌کند.

بخــش دوم کتــاب داستان‌هایی از ســه محلــه را در بــر دارد کــه بــا شناساندن یکــی از بنیادگذاران نخستین محلــه همــراه اســت و شــکل­گیری نخســتین هریــک از محله­هــا را شناســایی می­کنــد. فصــل ســوم دربــاره نخســتین ســکونتگاه بــه نــام کاتاکومبــا اســت کــه فاولایــی در دامنــه یــک تپــه در یکــی از دل‌انگیزترین جاهــای شــهر اســت، در ایــن بخــش چگونگــی گســترش کاتاکومبــا، همبستگی ســاکنان بــرای درخواســت خدمــات شــهری و همچنیــن چگونگــی رانــده شــدن به‌زور مردم ده‌هزارنفری آن در سال 1970 و فرســتادن آن‌ها بــه مجتمع‌های دوردســت بازگــو می‌شود. فصــل چهــارم داســتان دیگرگونه نوابرازیلیــا اســت، فاولایــی در بخــش صنعتــی شــمالی شــهر کــه بخشــی از یــک مجموعه‌ای بــزرگ از چند محله‌ی به‌هم‌پیوسته اســت کــه اکنــون بــا تراز بــالای خشــونت، ِبدنــام شــده اســت. فصــل پنجــم دربــاره دکــو دِکاسیاس است، یک بخش شهری در بایکسادا فلومیننس، درســت در شــمال شــهر ریــو اســت کــه اقتصــاد و جمعیــت آن از نخســتین پژوهــش تــا اکنــون، رشــد قابــل توجهــی داشــته اســت.

بخــش ســوم کتــاب بــه جســتارهایی کلیــدی می‌پردازد. فصــل ششــم دربــاره دگرگونــی حاشیه‌نشینی از افســانه بــه واقعیــت اســت. در ایــن فصــل بــه دگردیســی "حاشیه‌نشینی " به‌عنوان یــک پنــداره پرداختــه شــده و چگونگــی پیونــد خــوردن معنــای آن بــا جــرم و جنایــت و افزایــش گروه‌های مــواد مخــدر در فاولاهــا و شکل‌گیری یــک چرخــه کامــل بررســی شــده اســت. فصــل هفتــم، بــه ویرانگرتریــن دگرگونــی در چهــار دهــه، یعنــی افزایــش قاچــاق مــواد و جنــگ افــزار در فاولاهــا و گیرافتــادن مــردم در میــان قاچاقچیــان مــواد یــا شــبه نظامیــان خــود گماشــته و یــا هــردوی آنــان می‌پردازد. فصــل هشــتم بــه پرسش‌های پیوسته بــه جابجایــی جغرافیایــی و اجتماعی-اقتصــادی می‌پردازد و بررســی می‌شود کــه چــه سویه‌هایی از زندگــی مــردم بهتــر یــا بدتــر شــده است. در فصــل نهــم، دربــاره ناامیــدی از مردم‌سالاری در میــان تهیدستان شــهری کاوش شــده است و گسســتگی میــان باورهــا و رفتــار در برابــر مشــارکت سیاســی (به‌ویژه در میــان جوانــان و نســل فرهیخته ) بررســی می‌شود کــه برآمــده از تباهــی و بی‌عدالتی آشــکاری اســت کــه همــواره دیــده می‌شود.

 بخــش پایانــی کتــاب بــه کاوش دربــاره فصل‌های پیشــین بــا پنــداره جهانی‌شدن می‌پردازد و دربــاره مفاهیــم نظــری و سیاســی آن یافته‌ها ســخن می‌گوید. در فصــل دهــم، بــه بررســی پیونــد میــان تهیدستی، نابرابــری و جهانی‌شدن پرداخته شده است و نــگاه ویژه‌ای بــه ایــن جســتار خواهد داشــت کــه مــردم نمونــه ایــن پژوهــش، پیونــد جهانی‌شدن (و پیامدهــای مثبــت و منفــی آن) و زندگــی خــود را چگونــه می‌بینند. فصــل یازدهــم بــه سیاست‌های فاولایــی از بیرون ریختن تــا بهســازی و آموزه‌ها و همچنیــن دگرگونی‌های عملــی و ایدئولوژیکــی پدیدآورنــده ایــن چرخــش می‌پردازد. در فصــل دوازدهــم، بــا ایــن جســتار بنیادی روبه‌رو می‌شویم کــه تهیدستی چگونــه تفســیر شــده اســت کــه فردیــت را انــکار می‌کند و چگونــه تهیدستان شــهری کوشــش می‌کنند تــا "جنتــه " (کســی) باشــند و جایــگاه یــک انســان درخــور احتــرام و منزلــت را بــه دســت آورنــد.

در آغاز این کتاب خانم پرلمن در مقدمه ای کوتاه برای چاپ فارسی کتاب نگارش نوشته اند: "باوجــود ناهمسانی‌های گســترده میــان ایــران و برزیــل، مبــارزات تهیدسـتان شهری و چالش­های برآمده از سکونتگاه‌های غیررســمی به گونه شگفت‌انگیزی همســان اســت. ازاین‌رو مــن بســیار امیــدوارم کــه ایــن کتــاب بــرای سیاست‌گذاران، جامعــه مدنــی، دانش‌پژوهان، دانشــجویان و دیگرکسان دوستدار این موضوع در کشــور شــما ســودمند باشــد."

کتاب "فاولا: چهار دهه زندگی بیمناک در سکونتگاه‌های غیررسمی ریودوژانیرو " برگردان کیومرث ایراندوست و گلایول مکرونی از سوی انتشارات دانشگاه کردستان و با حمایت معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی به چاپ رسیده است.