رهیافت بازآفرینی شهری رادیکال برای چیرگی بر ناپایداری توسعه ایران - مظفر صرافی

شـهر از دیربـاز نمایانگـر عالیتریـن زیسـتگاه بشـر بـرای سـازماندهی اجتماعـی در پاسـخگویی بـه نیازهـای مـادی و ِ معنـوی بوده اسـت، سـازمانی بـا پیچیدگـی روزافـزون برآمده از فزونـی عناصـر متشـکله و هم کنشهـای فضایی. شـهر در بسـتر تاریـخ مولـود انـدام وار منطقـه ای همبسـته بـوده اسـت کــه فرارویــش بــه ســطوح برتــر را ممکــن میســاخته و از ِ ایـن رو، نقـش چاووش تمدن را داشـته اسـت؛ شـهر ِ آزادسـاز ِ باشـندگان از غـم نـان و سـرآمد در فرهنـگ متعالـی. لوئیـز مامفـورد، شـهرپژوه بزرگ سـدۀ گذشـته، در پایان اثر سـترگ خـود بـا عنـوان شـهر در بسـتر تاریـخ مینویسـد: «مأموریت نهایـی شـهر ایـن اسـت کـه مشـارکت آگاهانـۀ انسـان را در فرایندهـای جهانـی بیشـتر کنـد» (مامفـورد 1393 ). ایـن بـه معنـای رسـالت توانمندسـازی اجتماعـات در تعیین سرنوشـت خویـش بـر مبنـای ارزش هـا و خواسـتهای آنهاسـت.

لیکـن شـهر امروزیـن از ایـن توصیـف بـه دور افتـاده اسـت؛ شـهرهایی بنده سـاز ِ باشـندگان در غـم ِ مصـرف خودخواهانـۀ یـاور انباشـت سـوداگرایانە سـرمایه! شـهری که دیگر سـرآمد فرهنــگ متعالــی نیســت و کانــون ناپایــداری اجتماعــی ـ اقتصـادی و محیـط زیسـتی شـده اسـت. نگاهـی بـه آمـار و اطالعــات پذیرفتــه شــدۀ بینالمللــی نشــان دهنده رونــد رو بـه تزایـد فقـر و شـکاف اجتماعـی، آلودگیهـای محیطـی، برهـم خـوردن نظامهـای پشـتیبان حیـات و کاهـش منابـع ۱ امـا در رسـالت پیدایش طبیعـی بـه سـرکردگی شهرهاسـت. شـهر چنیـن قـراری نبـود! شـهر در گـذر زمـان نویدبخـش همبسـتگی و تـاش جمعـی در جهـت زندگـی بهتـر بـرای همــه (عدالــت درون نســلی) و بــرای همیشــه (عدالــت بین نسـلی)بـوده اسـت. کشـش و گیرایـی محیـط شـهری در برانگیختـن حیـات مدنـی و گفتمان هایـی بود که شـهروند را در مرکـز حکمروایـی بـرای «تغییـر» و عـدم تمکیـن بـه »تقدیـر» مینشـاند؛ تغییـری برآمـده از اراده و خـرد جمعـی بـه سـوی آرمانشـهر. اینـک ایـن انگیـزش دچـار دگردیسـی شـده اسـت و گویی شـهرها مـکان قدرت زدایی از شـهروندان و برآمــدن قدرت هــای بی مکانــی شــده اند (کاســتلز 1380 ) کـه تنهـا دغدغه شـان پایایـی انباشـت سـرمایه و نـه پایداری اجتماعـات اسـت.